شرحی برحدیث ولایت؛ تحلیلی بر فرمایش رهبر انقلاب در خصوص لزوم مساله محوری و نقش جامعه علمی کشور

شرحی برحدیث ولایت

یکی از هدف‌های جامعه‌ی علمی کشور -نه فقط نخبگان، [بلکه] همه‌ی جوامع علمی؛ البتّه در مورد نخبگان این بیشتر مورد نیاز است- این است که باید به مسائل کشور فکر کنند، مسئله‌محور کار کنند؛ مسئله‌محوری مهم است. کشور مسائل اساسی‌ای دارد؛ باید به اینها توجّه کرد، اینها بایستی از طرق علمی و با روش علمی حل بشوند؛ راه ‌حل دارد. مقام معظم رهبری ۱۴۰۰/۰۸/۲۶

مسئله محوری
یکی از دلایل عدم موفقیت سازمان ها و دولت ها غفلت آنان از مسئله محوری و عدم گرایش آنها به حل مسئله است. دولت ها و سازمان ها علاوه بر انجام وظایف جاری خود باید مسئله محوری را در مسیر حرکت خود مورد توجه قرار داده و بدینوسیله موانع تحقق اهداف کشور و سازمان را برطرف نمایند. بدیهی است که مقدمه حل مسئله، شناخت دقیق آن است.
در عرصه علم اکثر پژوهش ها به این دلیل آغاز می‌شود که مسئله ای ذهن پژوهشگر یا دستگاهی را به خود مشغول می‌کند و بدون حل مسئله امکان پاسخ به ابهامات و مجهولات وجود ندارد. به همین سیاق در بحث برنامه ریزی های سازمانی و اجتماعی و سیاسی نیز مسئله محوری نقش موثری دارد. بنابراین باید اغلب برنامه های کشوری و سازمانی برای حل مسئله باشد.

مسئله چیست ؟

مسئله آن گره و مجهول چند وجهی پیچیده ای است که در نگاه اول با معلومات و برنامه های موجود امکان حل آن وجود ندارد و ممکن است به مانعی برای رسیدن به اهداف عالی و کلان کشور و سازمان تبدیل شود. مانند کاهش گرایش مردم به نظام موجود سیاسی در یک کشور، افزایش جرائم خشن در میان جوانان، افت جایگاه اقتصادی کشور در منطقه، کاهش جمعیت کشور، عدم حاکمیت قانون، فساد اداری و ...
البته مسئله لزوما سلبی و منفی نیست و حتی می‌توان ادعا کرد گاهی فعال است چون یک سیستم درحال پیشرفت قطعا با موانع، مجهولات و گره هائی مواجه می‌شود که تا به حال با آنها مواجه نبوده و یا باید آنها را حل کند لذا نیاز به پژوهش و برنامه ریزی برای حل آن پیدا می‌کند. مثلا ضرورت ارتقاء رضایت مردم از نظام سیاسی یک مسئله اثباتی است، یا روش تامین و ارتقاء امنیت اقتصادی، یک مسئله ایجابی است.

مراحل تشخیص و حل مسئله

1- وجود اختلال یا مانع در حرکت به سمت هدف کلان و یا چشم انداز تعیین شده
2- بررسی و ارزیابی اولیه مانع و تشخیص اولیه مسئله
3- مطالعه دقیق پیرامون مسئله برای تعیین مسئله اصلی و ابعاد و مفروعات و گستره آن
4- پژوهش و بررسی برای یافتن راه حل ها و راهکارهای حل مسئله و تعیین هدف کاربردی
5- برنامه ریزی برای تعیین وضعیت موجود مسئله، وضعیت مطلوب آن و شاخص های تحقق هدف
محورهایی که باید در برنامه ریزی مدنظر قرار گیرد عبارتند از ؛
الف- ترسیم و تبیین مسئله و وضع موجود آن (شامل؛ شناخت دقیق مسئله و ابعاد، عناصر، عمق و گستره آن، شناخت عوامل و دلائل بروز مسئله، شناخت تبعات مسئله، شناخت گذشته و آینده مسئله). درک مسئله و شناخت دقیق آن اصلی ترین و مهم ترین مرحله و قدم برای حل آن است که معمولا مغفول واقع می‌شود
ب- تعیین دقیق هدف عینی و تبیین وضع مطلوب و نقطه ای که باید به آن جا برسیم.
ج- تعیین شاخص های تحقق هدف (نتیجه ایی که بعد از رسیدن به هدف به دست خواهند آمد و قابل سنجش و درک و لمس است مانند ارتقاء رضایت مردم از نظام سیاسی به میزان 10 درصد براساس نظرسنجی موسسه الف)
د- تعیین روش ها و شیوه های حل مساله و وصول به هدف
ه- تعیین سیاست ها و الزامات و باید و نبایدهایی که باید در طی مسیر و در جریان حل مساله رعایت شوند.
مسئله هائی که باید حل شود:
1-    آب: از موضوعات مبتلابهِ امروزِ ما فرض بفرمایید مسئله‌ی آب در کشور است؛ یک مسئله است دیگر. مسئله‌ی کشور، مسئله‌ی آب است و مسئله‌ی آب در آینده‌ی خیلی نزدیکی به مسئله‌ِی مهم‌تری هم در سطح دنیا تبدیل خواهد شد. خب برای این یک فکر علمی باید بشود.
2-محیط زیست ؛ حفاظت از جنگلها؛ کویرزدائی ؛ آلودگی هوا؛ فضای سبز؛ سوخ و...
3-ترافیک ؛ مسئله‌ِی ترافیک، یک مشکلی در زندگی است. شما از یک گوشه‌ی تهران حرکت میکنید تا یک قسمت دیگر، باید یک ساعت، یک ساعت و ربع سوار ماشین باشید با این گرفتاری‌ها؛ خب این راه ‌حل دارد؛ باید از طریق علم راه‌ حلّ این را پیدا کرد.
مثل : تناسب تولید اتومبیل با کشش خیابانها-حمل ونقل عمومی-کاهش تردد های غیرضروری-و ...
4- آسیبهای اجتماعی :آسیب‌های اجتماعی، مسئله‌ِی اعتیاد، مسئله‌ی طلاق، مسئله‌ی حاشیه‌نشینی
5- مهاجرت از روستا ها:مسئله‌ی هجرت از روستاها و تخریب روستاها، اینها همه راه‌ حل دارد. مثل :اولویت توسعه روستاها ارائه تسکیلات به زندگی در روستا؛ سوق دادن تولید به روستاها, ایجاد امکانات رفاهی اولیه در روستاها
6- مسائل اداره‌ِی کشور، بروکراسی زدائی-کوچک سازی-تمرکز خدمات دستگاهها،دولت الکترونیک،حکمرانی اسلامی ومردمی –کاهش تصدی گری –کاهش امضاها، پیوستگی اطلاعات و ...
7- مسائل اقتصادی مانند:مشکلات نظام پولی، نظام مالی، مشکل نظام مالیاتی، مشکل بانک‌ها، موانع رشد تولید که ما امسال گفتیم «برداشتن موانع»،اه‌ حلّ علمی دارد؛ اینها بایستی از طریق علم روشن بشود -که من بعداً یک اشاره‌ای هم باز به این خواهم کرد- و ده‌ها مسئله‌ی دیگر؛ یعنی روی مسئله فکر کنید.
در بعضی از کشورهای پیشرفته‌ی دنیا دانشگاه‌ها غالباً غیر دولتی است، دانشگاه‌ها خصوصی است، ولی همین دانشگاه‌های غیر دولتی بودجه‌ی فراوانی از دولتها میگیرند؛ چه‌ جور؟ نه اینکه بیایند همین ‌طور فلّه‌ای پول بدهند برای دانشگاه؛ نه، مسئله تعریف میکنند برای دانشگاه و از آن دانشگاه جواب مسئله را می‌خواهند، هر مقداری که آن دانشگاه توانست این مسئله را برای آنها حل کند، درآمد مالی از ناحیه‌ی دولت و حاکمیّت خواهد داشت. خب این خیلی خوب است؛ یعنی مسئله‌محوری در زمینه‌ی کارهای علمی و کارهای نخبگان، چیز مهم و لازمی است.امام خامنه ای 26/8/1400
پیشنهاد: کلیه دستگاههائی که دارای مسائل حل نشده هستند، مسائل خود را احصاء و در اختیاز مراکز علمی
و اندیشکده ها قرار دهند و از آنها راه حل بخواهند. نخبه گان و اندیشمندان و محققان و پژوهشگران مراکز علمی با مطالعه مشکلات راه حلهای مناسب را برای آنها تهیه و ارائه دهند ودستگاه ها به بهترین راه حلها علاوه بر هزینه جایزه بدهند.

حمیدرضا ترقی

فعال سیاسی